İLAHİ KOMEDYA IŞIĞINDA ÖTEKİ TARAF
İlahi komedya sadece bir edebi eser, dini bir anlatı da değildir. O bir tarih barındırır. Yazan kişinin Dante olması, eseri yazma aşaması, her şey bunu okunası bir eser yapar. Galileo bile Dante'nin cehenemi üstüne dersler vermiştir. Galileo bir bilim adamı, neden bunun üstüne ders versin ki? denebilir fakat Dante cehennemi, cenneti ve arafı dünyanın boyutlarına göre ayarlamıştır.
İşe Dante'yi anlatmakla başlayalım;
İtalyan dilinin babası olarak kabul edilir ; ünü, İlahi Komedi olarak ünlenen ve evrensel olarak İtalyanca yazılmış en büyük eser ve dünya edebiyatının en büyük şaheserlerinden biri olarak kabul edilen Comedìa'nın babalığından kaynaklanmaktadır.
Yirminci yüzyıldan başlayarak ve yirmi birinci yılın başlarında Dante kitle
kültürünün bir parçası haline gelirken çalışmaları ve figürü çizgi roman,
manga, video oyunları ve edebiyat dünyasına ilham verdi. Son olarak İtalya'da
hükumet ve parlamento tarafından 25 Mart'ın okullarda ve sivil toplumda
Dante'ye ibadet günü olduğu ve 2020'den itibaren sözde Dantedì kurulduğu
belirlendi.
Dante Alighieri 1265 yılında Floransa siyasi sahnesine bir ailede
doğdu. Dante’nin annesi, doğumundan sadece birkaç yıl sonra öldü ve Dante
yaklaşık 12 yaşındayken bir aile arkadaşının kızı Gemma Donati ile evliliği
ayarlandı. 1285 civarında çift evlendi ancak Dante, Dante üzerinde büyük bir
etkisi olacak ve karakteri Dante’nin İlahi Komedisinin omurgasını
oluşturacak olan başka bir kadına, Beatrice Portinari’ye aşıktı.
Dante daha dokuz yaşındayken Beatrice ile tanıştı ve görünüşe göre ilk
görüşte aşkı deneyimlemişti. Çift yıllarca birbirini tanıdı ancak Dante’nin
Beatrice’e olan sevgisi “nazikti” (buna genellikle uzaktan sevginin ve
hayranlık ifadesi denilebilir) ve karşılıksızdı. Beatrice 1290’da
beklenmedik bir şekilde öldü ve beş yıl sonra Dante, Beatrice’e trajik
sevgisini ayrıntılandıran Vita Nuova’yı (Yeni Yaşam) yayınladı. Dante’nin
ilk ayet kitabı olmanın ötesinde Yeni Hayat İtalyanca yazılmış olmasıyla
dikkat çeker, zamanın diğer birçok eseri Latince diliyle yazılmıştır.
Beatrice’in ölümü sırasında Dante kendini felsefe ve Floransa siyasi
sahnesinin işlenişine dahil etmeye başladı. Floransa o zaman entrika dolu
bir şehirdi, hizipler papalık ve imparatorluğu sürekli olarak tartışırdı ve
Dante bir dizi önemli kamu görevinde bulunmuştu. Ancak 1302’de, o zamanlar
iktidarda olan siyasi grup Kara Guelphs (aralarında Dante’nin karısının uzak
bir akrabası olan Corso Donati) tarafından ömür boyu sürgün edildi (Papa ve
Floransa siyasetinden sayısız diğer figürler, Dante’nin Inferno’da yarattığı
cehennemde bir yer bulur). Dante Floransa’dan kovulmuş olabilir ancak bu
onun en verimli sanatsal dönemi haline gelmesinin önünü açmıştı.
Ahiret Yolculuğunun Başlangıcı
Dante ilk olarak yani ilk kantoda karanlık ve sisli bir orman betimler bu düşsel bir ormandır.
1) Yaşam yolumuzun ortasında karanlık bir ormanda buldum kendimi, çünkü doğru yol yitmişti.
4) Ah, içimdeki korkuyu tazeleyen, balta girmemiş o sarp, güçlü ormanı anlatabilmek ne zor!
7) Öyle acı verdi ki, ölüm acısı sanki; ama ben, orada bulduğum iyilikten söz edeceğim, gördüğüm başka şeyleri söyleyeceğim.
10) Oraya nasıl girdiğimi bilemeyeceğim, öyle uykum gelmişti ki, doğru yolu bırakıp gittiğimde.
Yaşam yolumuzun ortası derken İtalyanlar insan ömrünü bir yaya benzetmişlerdir yayın başı çocukluk ortası yetişkinlik yayın eğilmesi de yaşlılıktır insan ömrünün 70 yıl olduğunu söyleyip yaşamın ortasınında 35 yaş olduğuna inanırlar. Dante i1265 doğumudur ilahi komedya ise 1300 yılında paskalyadan önceki Cuma günü Dante'nin yolculuğu başlar. Dante’nin bu tarihi seçmesinin nedeni ise o zamanki papanın o yılı jübile yılı ilan etmesidir. Yani kendisini ziyaret eden herkes sonsuz aftan yararlanıcaktır. Bu dizelere de bakarak karanlık ormanın, günaha batmışlığı simgelediğini söyleyebiliriz.
31) Yokuşun hemen başladığı yerde
bir pars gördüm, yerinde duramıyordu,
kıpır kıpırdı, benek benekti tüyleri;
40) birlikte olduğu yıldızlarla yükselmekteydi;
öyle ki, güzel mevsim ve günün bu saati,
beni iyi şeyler beklemeye yöneltti
43) tüyleri benekli hayvandan;
ama korkmamı önleyemedi
karşıma çıkan bir aslandan.
46) Başı havada, açlıktan kudurmuş gibi
bir aslan, üstüme geliyordu sanki,
öyle ki, havaya bile korku sinmişti.
49) Ve cılızlığı bin bir istek dolu,
çok kişiye neler çektirdiği
besbelli bir kurt, üstelik dişi,
52) görünce beni, kapıldığım korku
öyle kesti ki elimi ayağımı,
kalmadı artık tepeye tırmanma umudu.
Buradaki hayvanlar ayrı günahları simgeler. Dante yürekli biri değildir, zaten bu mahluklar karşısında kim korkmazdı ki?
Dante daha sonra karanlıklar içinde bir silüet görür ona kim olduğunu sorar.
67) Yanıt verdi: “İnsan değilim, bir zamanlar insandım,
anam babam Lombardia’lı,
ikisi de öz be öz Mantova’lı.
70) Oldukça geç geldim dünyaya, Iulius döneminde,
Roma’da yaşadım büyük Augustus yönetiminde
sahte ve yalancı tanrılar döneminde.
73) Şiir yazdım o güzel İlion yandığında,
Ankhises’in doğrucu oğluna
övgüler düzdüm Troya’dan geldiğinde.
76) Peki sen niye sokuyorsun başını derde?
Evet işte başlıyor, bunun kim olduğunu biz ilk bakışta tahmin edemesek bile Dante adeta taptığı büyük ustayı, Vergilius'u tanımazdan gelemezdi, onu görünce gözleri önünde bir ışık parladı. Latin şair Vergilius, Aenaid destanı ile ünlüdür. Ona günümüzün Dantesi de diyebiliriz. Böyle dediğime de aldırmayın, Vergilius'un Aenaid'i hala çok önemli bir eserdir.
Vergilius, Dante'ye hangi yoldan gidip hayvanlardan kurtulacağını ve kendisinin cennetteki Beatris (Beatrice) tarafından alemlerin tanıtılması için yollandığını söyler. Dante o zamanlar aşıkane sevgi duyduğu büyük şairi minnetle takip eder.
Vergilius önderliğinde cehenneme, cennete ve arafa yolculuk yapacaktır. Dante gösterdiği yola sapar ve ahiret yolculuğu başlar.
Cehennem
Dante, Vergilius ile birlikte cehennem kapısına doğru yollanır. Kapıdan içeri girecekleri zaman kapıda bir yazı asılıdır. Dante bunu görünce korkar zira içeri girenler dışarıya bırakılan tüm umutları yazmaktadır. Dante korkar ve Vergilius’un arkasında saklanır. Vergilius ona rehberlik edeceğini, korkmamasını söyler ve cehenneme adım atarlar. Dante'nin cehennemi ters piramit şeklindedir ve dairelere bölünmüştür, bu dairelerde sona yaklaştıkça çekilen işkenceler ve günahların büyüklüğü de artmaktadır.
Dante cehenneminin bir tasviri olan tablo Botticelli tarafından
yapılmıştır ve bu huni şekilli yapı en üstten en alta kadar çekilen
işkencelerle doludur. Eseri okuyanlar günahlara verilen cezaların
gerçekçiliğinden o kadar etkilenirler ki Hristiyan olanlar kiliseye gidip
ibadet yapmaya başlar, hatta bunun üzerine söylenmiş bir sözde şöyledir;
“Katolik kilisesi bugünkü nüfuzunu Danteye borçludur”
Dante cezaları o kadar gerçekçi yansıtmış ki bunlara bir örnek vermemek o
cezaları çekmememize sebep olur.
CEHENNEM: Burası dokuz kattan oluşur. İyi insanlar Arafa giderler.
1. Kat ( Dürüst dinsizler Limbo denen birinci kata gider, ne ceza vardır
ne ödül.)
2. Kat ( Şehvetin pençesine düşen zavallılar )
3. Kat ( Aç gözlüler )
4. Kat ( Savurganlar )
5. Kat (Gazap ve öfke verenler )
6. Kat ( İnançlara karşı gelenler )
7. Kat ( Şiddet kullananlar eziyet edenler )
8. Kat ( Hilekar ve yobazlar )
9. Kat ( Hainler ve iftira atanlar ) Dokuzuncu kata Cocytus denir ve
şeytan burada yaşar. En dipteki yer dokuzuncu kattır. Gerek tanrıya, gerek
ailesine, gerek ülkesine ihanet edenler buraya gelirler..
Dante’nin Hainleri en sona koymasının bir sebebi de çok sevdiği
Floransa'sından sürülmesinde ona ihanet edenlerin parmağı olmasıdır.
Bu katlara dair verilecek ek bir bilgi de cehennemde tarihsel kişiliklerin
olmasıdır. Hatta tüm komedya bunun üstüne kuruludur. Örneğin İsa'dan önce
yaşamış olanlar Vergilius gibi cehenneme değilde cehennem önüne giderler,
ceza çekmezler fakat cennete çıkma hakları da yoktur. Cehennem önünde
Aristo, Platon, Homeros ve Ovidius gibi büyük ozanlar da vardır.
Cehennemin başlangıç katlarında ise Muhammed ve Ali gibi İslami kişilikler
vardır. Aynı zamanda civarındaki katlara Selahaddin Eyyubi'yi de
koymuştur. Onu bir kayanın üzerinde herkesten ayrı bir şekilde eli
çenesinde düşünürken betimler.
Dante'nin cehenneminde ayrıca pagan ögeler de vardır. Örneğin cehennemde
hangi günahkarın hangi cezayı çekeceğine karar veren, efsanevi Girit kralı
Minos'tur. Kafasında boynuzları ve yılan gibi bir kuyruğu vardır. Bunun
gibi bir çok öge vardır hatta bir dairede Gorgonlardan Medusa günahkarlara
işkence emektedir.
Tabloda, cehennemin en dibinde Lucifer, komedyada geçtiği bir diğer adıyla
Dite bulunmaktadır. Şeytan ayaktadır ve muazzam bir büyüklüğe sahiptir.
Dante onu şöyle tanımlar: Eski zamanlardaki devler
avuç içini doldurucak büyüklükteydi, ayrıca 3 başı vardı ve her başıyla
bir günahkarı yiyordu.
Bu 3 günahkar ise Sezar ı öldüren Brütüs, Sezar suikastini planlayan Cassius
ve tabiî ki en önde, başta İsa'ya ihanet eden İskaryot vardır. Vergilius,
Dante'ye cehennemden çıkmanın tek yolunun
Şeytanın göbek deliğinden yani cehennemin tam merkezinden geçmek olduğunu
söyler. Koca şeytanın göbeğine tırmanırlar ve içine girerler. Sonra tekrar
yıldızları görüp arafa giderler.
Araf
Araf bölümü cehenneme göre kısadır. Arafta, Dante ve Vergilius koskocaman
bir dağ görürler. Araf'a iyiliği kötülüğünden ağır basan insanlar
gelir.
Olan günahlarından da sıyrılıp cennete gidebilmek için Araf dağına
tırmanmaları gerekir. Fakat bu olay şöyle işler. Günahkarlar sırayla bir
tahtta oturan ve insanları yargılayan yaratığın önüne gelirler. O yaratık
hepsinin alnına 7 tane “P” harfi çizer. Bu p harfi Latincede peccatum olan
günahın anlamıdır. 7 tane olması ise 7 büyük günahı temsil eder. Kişiler
Araf dağına tırmandıkça alınlarındaki p harfi silinir ve Araf'ın sonuna
ulaştıklarında cennete giderler. Dante ve Vergilius da böyle yapar ve sağ
salim cennete giderler.
Cennet
Cennete gittiğinde Dante yanında Vergilius'u göremez fakat sonra yanına
Beatris (Beatrice) gelir ve cennette rehberinin kendisi olduğunu söyler.
Beatrice’e biraz değinmek gerekirse, O, Dante'nin çok sevip asla
ulaşamadığı sevgilisidir. Beatrice başka bir adamla evlenir fakat erken
yaşta ölür. Dante ona aşkını yeni hayat kitabında bir insan olarak ilahi
komedyada ise kendisine eşlik edecek bir melek olarak canlandırır.
Araf’ın tepesinde Vergilius yerini Beatrice’ye bırakır. Cennet boyunca
Dante’ye Beatrice rehberlik eder. Dante’nin 14 Nisan Perşembe sabahı
başlayan Cennet yolculuğu, aynı gün öğleden sonra Tanrı’nın ışığına
ulaşmasıyla noktalanır. Dante cennet planını hazırlarken Ptolemaios
(Batlamyus) sisteminden yararlanmıştır. Dante’nin Cennet’ine göre Dünya
evrenin merkezindedir ve sabit bir cisimdir. Kürenin çevresinde yedi
gezegen dönmektedir: Bunlar sırasıyla Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars,
Jüpiter ve Satürn'dür.
Bu gezegenler yedi gök içerisinde bulunmakta, bunlardan sonra iki kat daha
yer almaktadır. Sekizinci katta Dönmeyen Yıldızlar, dokuzuncu katta
gezegenlerin dönmesini sağlayan İlk Devindirici vardır. Ari ışıktan
oluşan, maddeden arınmış onuncu ve en yüksek kat ise, kutlu ruhlar ile
Tanrı’nın katıdır (Arş-ı Ala). Burada Meryem ve Beatrice gibi Tanrı’nın
sevgili kulları kutsal bir gül oluşturur.
Çünkü isteğine yaklaştıkça akıl yetimiz,
öyle derinliklere dalar ki,
izleyemez olur onu belleğimiz
(Cennet, 7)
Dante her şeyden önce büyük bir şairdir. Ona tüm zamanların en büyük şairi
bile desek abartmış olmayız. Bu eser belki Hristiyan-pagan karmasıdır
fakat bu onun büyüklüğünden bir şey eksiltmez. İlahi komedya kurmaca olsa
da realistliğiyle ahirete ilişkin büyük ölçüde ışık tutar. Dünyanın hangi
köşesinde olup hangi dinden olduğumuz önemli değildir. Bu eseri okumak
için önemli olan büyük şairi anlamaktır.
T.S Eliot un şu sözü ile bitirmek isterim;
“Dante ve Shakespeare dünyayı aralarında paylaşırlar bu iki isme
eklenebilecek 3. bir isim yoktur.”
