Bir Hristiyan bayramı olan Noel (aslında çalıntı bir bayramdır, yazının ilerleyen kısmında değineceğim) her yıl 25 Aralıkta kutlanır. Kutlanma sebebi ise inanış gereği Hz İsa'nın 25 Aralıkta doğmuş olmasıdır, bu yüzden de Noel bayramı 25 Aralıkta kutlanır, zannedildiği gibi yeni yıla girilen gece, yani Aralık ayının son gecesi kutlanmaz.
20.yüzyılın başlarından itibaren Hristiyan olmayan halkın daha çok birbiri ile hediyeleşmek için kutladığı, dini motifleri bulunmayan bir gün olan Noel, ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu isimleri ile de bilinir. 20.yy'daki bu hediye alışverişi bayramının seküler Noel versiyonunda hayali bir karakter olan Noel baba temel rol oynar (ki bu da çalıntıdır, anlatacağım).
Noel bayramı genellikle Hristiyanlar tarafından 25 Aralıkta kutlanırken, bu kutlamalar 24 Aralıktaki Noel arifesiyle başlayıp bazı ülkelerde 26 Aralık akşamına kadar devam edebilir. Noel'in kutlanış zamanı kitlelere göre farklılık gösterebilir, örneğin Ermeni Kilisesi Jülyen takviminde 25 Aralığın karşılığı olan 6 Ocak tarihinde kutlar.
Bazı Ortodoks kiliselerinin Noel'i 25 Aralıkta kutluyor olmasına rağmen, Ortodoks kiliselerinin bazılarının Noel'i Jülyen takvimine göre kutluyor olmasının nedeni miladi takvimi Katolik Papa XIII. Gregory'nin düzenlemiş olmasıdır.
TARİHÇE
Noel bayramı ve kutlamalarının dini inanca sonradan entegre edilen bir gelenek olduğu görüşü vardır (ki bunu birçok antik bulgu, farklı toplumlara ait olan belge desteklemektedir). Antik çağlardan beri kutlanmakta olan Pagan kış festivali Yule, Roma'da yayılmış olan Mitraizm'in kış festivalleri ve Satürnalya'daki bazı uygulamalar Noel'in kökeninin aslında nereden geldiği gerçeğine ışık tutmaktadır.
Örneğin İskandinavlarda kış gündönümü olarak Yule kutlanırken, Roma'da güneş tanrısının doğum günü olduğuna inanılan 25 Aralık'ta kutlamalar yapılırdı ve Hristiyanlık öncesi Roma halkının çoğunluğu pagandı.
İlaveten eski Türkler, Nardugan adlı bir yeni yıl bayramı kutlardı ve bu bayram gece ile gündüzün savaşmasını temsil etmekteydi, bu yüzden de eski Türkler için en uzun gece olan 22 Aralık çok önemliydi. Yani Türklerce kutlanan şey güneşin yeniden doğuşu, gündüzün karanlığı yenişi ve güneşin yeniden doğuşuydu, İsa'nın doğuşu falan değil (Okumak için: Türklerde Çam Süsleme ve Yılbaşı Kutlaması: NARDUGAN).
DOĞU ROMA VE BİZANS DÖNEMİ
300 yıl kadar süren büyük baskıdan sonra Roma İmparatoru Büyük Konstantin M.S.313 yılında Hristiyanlığı kabul etmek zorunda kalınca Roma'da Hristiyanlığa ve diğer dinlere izin verildi. Bir süre sonra pagan olan Roma halkından geriye pek birşey kalmadı çünkü büyük bir çoğunluğu Hristiyan oldu.
Roma'da paganlar tarafından güneş tanrısının doğumu için kutlanan güneş gününün, pagan geleneklerinden olan kutsal pazar günü, İsis-Meryem ana vb. gibi kavramlarında Hristiyanlığa adapte ettirildiği, böylece toplumdaki barışı korumayı amaçladığı, güneş gününü, İsa'nın doğum günü olarak kabul ettirdiği iddia edilir. (Tıpkı Muhammed'in İslamiyeti yayarken çok tepki çekmemek için Arap paganların uygulamalarını kaldırmayıp onlara İslam'da yer vermesi gibi)
Roma İmparatorluğu'nda İsa'nın doğumu için kutlanan bayramlarla ilgili olarak en eski tarihler 325 ve 336'dır. Yani Noel bayramı Konstantin'in saltanatının sona ermesinden sonra kutlanmaya başlamıştır. Papa Liberius, MS 354 yılında 24 Aralık'ı 25 Aralık'a bağlayan geceyi İsa'nın doğum gününün yıldönümü ilan etmiştir. Diğer yandan 25 Aralık tarihi ayrıca 8. Papa Telesphorus’a (MS. 138-161) atfedilse de tarihin Roma İmparatoru Commodus’un (MS. 180-192) zamanında seçildiğine dair kesin izler vardır.
NOEL AĞACI
Noel ağacı, Noel şenlikleri sırasında ışık ve süslerle donatılır. Bu geleneğin ise paganlardan gelen bir ritüel olduğu herkesçe bilinmektedir. Yaprak dökmeyen ağaç ve çelenklerin ölümsüzlüğün bir simgesi olarak kullanılması birçok antik toplumda vardı (Mısırlılar, Çinliler, İskandinavlar, Yahudiler, Hristiyanlar, Türkler vs. Türkler yaprak dökmeyen ağaç olarak çevrelerinde daha çok bulunan selvi ağaçlarını süsleyerek kullamış, altlarına hediyeler bırakmışlardır)
Özellikle Avrupalı putperestlerde ağaca tapınmak yaygındı, fakat Hristiyanlığı benimsemelerinden sonra ortadan kaybolmayan bu eylem, şekil ve amaç değiştirerek İskandinavyalıların şeytanı korkutup kovmak ve kuşlar için bir ağaç hazırlamak amacıyla ev ve bahçelerini yılbaşı ağaçları ile donatlamaları şeklinde devam etti.
Noel ağacının Almany'dan kaynaklandığı düşünülmektedir. Almanya'da kış ortasına denk gelen tatillerde evin giriş kısmına yada içine Yule ağacı konurdu. Orta Çağda gerçekleştirilen, Adem ve Havva'nın canlandırıldığı bir oyunun ana dekorunda, cennet bahçesini temsil eden ve üzerinde elmaların olduğu bir çam ağacı bulunuyordu. Adem ve Havva yortusunda (24 Aralık) Almanlar evlerine cennet ağacını temsil eden bir ağaç getirir, üzerine de Komünyon'daki kutsanmış ekmeği simgelemesi için ince, hamursuz ekmek parçaları asarlardı. Bir süre sonra bu ekmek parçalarını yerini değişik biçimlerdeki çörekler alırken, bazı yerlerde İsa'yı simgeleyen mumlar eklenmeye başlandı.
Noel mevsiminde ağaçla aynı odada Noel piramidi bulunurken bu piramit daha sonraları 16.yy'da Noel piramidi ve cennet ağacı ile birleşerek Noel ağacını oluşturdu.
Noel ağacının yaygınlaşması ise 19'yy başlarında İngiltere'de, Kraliçe Victoria'nın eşi Alman Prens Albert'in desteği ile olmuştu (malum adam Alman, kendi geleneğinin yayılmasını istiyor) 19.yy İngilteresinde ise öncekinden farklı olarak ağaçlar kurdele, kağıt, zincirlere asılan mumlar, şekerleme ve keklerle süsleniyordu. Bir süre sonra ise gçömen Almanların K.Amerika'ya 17.yy'da taşıdıkları geleneklerinin parçası olan Noel ağacı 19.yy'da moda haline geldi.
Moda haline gelen Noel ağacı daha sonra zamanla İsviçre, Hollanda ve Polonya'ya yayıldı. Sonraları Amerikalı misyonerlerin Çin ve Japonlara tanıtmasıyla 19-20.yy'da uzakdoğuda da kendine yer edilen Noel ağacı orada ince işlenmiş kağıt süslerle donatılmaya başlandı.
NOEL ÖZETİ
Noel bir Hristiyan bayramıdır fakat yeni yılı kutlamak bir Hristiyan geleneği değildir, ikisi birbirine karıştırılmamalıdır.
Noel nedir? diyecekler için İsa'nın doğumunun kutlandığı bir Hristiyan bayramıdır ifadesi kısa ve nettir (yine dediğim gibi, yeni yıl kutlamaları ile karıştırılmamalıdır, yeni yıl kutlaması ayrı bir olay)
Noel bayramı ne zaman kutlanır? sorusunun cevabı 25 Aralık'tır.
Noel çalıntı, esinlenilmiş bir uygulamadır. Vikinglerin (İskandinavların) 12 gün boyunca kış gündönümünü kutladığı Yule adlı bayramın çalınarak değiştirilmiş halidir, buna Noel baba figürü de dahildir. Daha sonra Vikinglerin Hristiyan topraklarına girerek Pagan halkla Hristiyan halkın tanışması sonucu bilgi alışverişi olduğu gibi paganlar tarafından kutlanılan dini, özel günler, ayinler, şenlikler gibi halka ait değerler de zamanla Hristiyan camiası tarafından ç-alınarak, süslenip, püslenip, adı, şanı değiştirildikten sonra kullanılmaya başlanmıştır.
Eski Türkler ölümsüzlüğü simgeleyen selvi ağaçlarını süsleyerek, altına hediyeler bırakarak yeni yılın gelişini kutlamışlardır, bu kutlama ise temelde baharın gelişine olan sevincin göstergesidir.
YILBAŞI NEDEN KUTLANIR?
Bu sorunun aslında çok cevabı var, ama yukarıda da anlattığım gibi sebebi İsa'nın doğumu falan değildir, çünkü İsa'nın doğumu 25 Aralık kabul edilir ve o zaman kutlanır. Yılbaşı geçmişten bugüne kadar birçok antik toplum tarafından farklı inanışlarla kutlanmıştır. Örneğin Sümerler'den Türklere geçen yılbaşı kutlaması geleneği, benzer şekilde İskandinavlardan Hristiyanlara geçerken temelde kutlanan şey yeni yılın gelmesi, kışın ortadan kalkması, güneşin tekrar dünyaya hayat verecek, bitkileri yeşertecek olmasıdır.
Bu yeşerme antik toplumlarda farklı inanışlarla yorumlanmış olsa da (yazı ve üremeyi sembolize eden tanrıça yada tanrıların tekrar dirildiğine inanmak gibi) günümüze daha çok bir eğlenme fırsatı olarak gelmiştir, çünkü açık birşey vardır ki insanların eşek gibi çalıştırıldığı dünya düzeninde insanların eğlenip kafasını dinleyebileceği, hediyeleşebileceği gün sayısı bir elin parmaklarını geçmez bu yüzden yılbaşı neden kutlanır? diye düşünmek yerine "neden kutlanmasın ki" diye düşünmek daha mantıklı olabilir.
İlave olarak ilk olarak Perslerin kutlamaya başladığı (kaynağı antik İran dönemindeki metin ve kabartma resimleridir) ve günümüzde Kürt, Afgan, Azeri, Zaza, Özbek ve birçok toplumun kutladığı Nevruz'da yeni yılın gelişini temsil eder ve baharın gelişi, doğanın uyanışı kutlanır.
Yani yeniyılın kutlanmasının genel olarak amacı her zaman kışın bitişi olmuştur, çünkü eski dönemlerde kışın bitişi, çiftçilikle ve hayvancılıkla geçinen halkar için hayat demektir. Kar ortadan kalkıp güneş açtığında insanların da hayvanların da karınları doyar. Bu sebepledir ki yeni yıl kutlamaları farklı toplumlarca hep varlığını devam ettirmiştir.
BİTİRİRKEN
Umarım bu makaleden sonra yeni yıl kutlamak Hristiyanların geleneğidir gibi cehalet kokan düşünceleri kafanızdan silersiniz. Hayatın tadını çıkarmak gerek, yeni yıl geliyor, hala yaşıyorum, nefes alıyorum diye sevinmek, yağan karı fırsata çevirip karın keyfini çıkarmak, evleri süsleyip birilerine hediye vermek gayet normal, insani eylemlerdir.
Önemli olan yılbaşını kutlarken bunu kendi geleneklerine göre yapmaktır. Örneğin imkanım olsa bir selvi ağacı alıp, yeni yıla girişimizi, tıpkı eski Türkler gibi eşime, dostuma hediye vererek geçirmek isterdim. Yani bunu evimin içine çakma Noel baba figürü sokarak yapmazdım.
Konuyla ilgili olarak okumanızı tavsiye ettiğim makaleler:
Türklerde Çam Süsleme ve Yılbaşı Kutlaması: NARDUGAN
Türklerin Noel Babası: AYAZ ATA
Kaynaklar:
Uygarlığın Kökeni Sümerler - Muazzez İlmiye Çığ | Noel." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc. Since the early 20th century, Christmas has also been a secular family holiday, observed by Christians and non-Christians alike, devoid of Christian elements, and marked by an increasingly elaborate exchange of gifts. In this secular Christmas celebration, a mythical figure named Santa Claus plays the pivotal role | Why the Orthodox Church Celebrates Christmas on Jan. 7 Michael Grybosk. Christianpost.com. Erişim: 25 Aralık 2014 | Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "Noel" maddesi | "Noel." Online Etymology Dictionary. Erişim: 17 Aralık 2013 | "Noel." Türkçe Büyük Sözlük. TDK. Erişim: 17 Aralık 2013.] | "Christmas." Online Etymology Dictionary. Erişim: 17 Aralık 2013 | "Yule." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003
Yazan: A.Kara
