Tevrat'a göre Potifar'ın karısı (Tevrat'ta ismi geçmez) Yusuf;'a takıntılıydı, Yusuf onun kocasının henüz yeni satın aldığı bir köleydi. Biliyorsunuz Potifar'ın karısı Yusuf'u ayartmaya çalıştı ama Yusuf hem Tevrat hem Kuran öyküsüne göre onu reddetti.
Tevrat anlatısına göre bu tutku yani Potifar'ın karısının Yusuf'a karşı olan tutkusu sadece onunla Yusuf'un arasındaydı. Oysaki belli Midraşik anlatılara göre (Midraş =Bizdeki tefsir) Potifar'ın karısı arkadaşlarını yaşadığı yere davet edip onların da bu ''İbrani köleye '' karşı takıntılı bir beğeni içinde olacaklarını kanıtlamak istiyordu.
Yusuf Suresi 30: Şehirde bazı kadınlar da "Azizin karısı, delikanlısından murad almaya kalkmış, sevgi yüreğini yakıp kavuruyormuş, görüyoruz ki, kadın çıldırmış besbelli..." dediler.
אמרו רז”ל פעם אחת נתקבצו המצריות ובאו לראות יופיו של יוסף, מה עשתה אשת פוטיפר נטלה אתרוגים ונתנה לכל א’ וא’ מהן ונתנה סכין לכל א’ וא’ וקראה ליוסף והעמידתו לפניהן, כיון שהיו מסתכלו’ ביופיו של יוסף היו חותכות את ידיהן, אמרה להן ומה אתן בשעה אחת כך, אני שבכל שעה רואה אותו עאכ”ו?
Türkçe: ''Anılarına kutsallık olsun hahamlar şöyle dedi: Bir vesileyle Mısırlı kadınlar Yusuf'un yakışıklılığını görmeye Potifar'ın karısının yanına gitti.Peki Potifar'ın karısı o sırada ne yaptı? Onlara yemeleri için kavun ve kavunu kesmeleri için bıçaklar verdi. Sonra Potifar'ın karısı Yusuf'u yanlarına çağırdı. Kadınlar Yusuf'un yakışıklılığını gördüğünde,ellerindeki bıçaklarla ellerini kestiler. Potifar'ın karısı davet ettiği kadınlara şöyle dedi: Siz onu bir kere gördüğünüz halde ellerinizi kesiyorsanız ben onu her gün görüyorken ona vurulmakta haklı değil miyim?''
-Midraş Tanhuma
Bu hikayenin çok az farklı bir versiyonu Yemen orjinli (çıkışlı) Midraş HaGadol'de , orta çağa ait Sefer HaYashar adlı kitapta, başka bir Midraş olan Yalkut Şimoni'de (bu Midraş daha önce olan ama kaybolmuş olan Midraş Abkir'i temel alır) ve başka Yahudi kaynaklarında da yer alır. Hatta biliyorsunuz Kuran'da da öykünün bir versiyonu anlatılmaktadır:
Yusuf Suresi 30: Şehirde bazı kadınlar da "Azizin karısı, delikanlısından murad almaya kalkmış, sevgi yüreğini yakıp kavuruyormuş, görüyoruz ki, kadın çıldırmış besbelli..." dediler.
Yusuf Suresi 31: Azizin karısı, onların gizliden gizliye dedikodu yaydıklarını işitince, onlara davetçi gönderdi ve onlara mükellef bir sofra hazırladı. Her birine bir bıçak verdi, beri taraftan da Yusuf'a "çık karşılarına" dedi. Görür görmez hepsi onu gözlerinde çok büyüttüler ve (şaşkınlıkla) ellerini kestiler. Dediler ki: "Hâşâ! Allah için, bu bir insan değil, olsa olsa yüce bir melektir."
Yusuf Suresi 32: "İşte" dedi, "bu gördüğünüz, beni hakkında kınadığınız (gençtir). Yemin ederim ki, ben bunun nefsinden yararlanmak istedim de o, namuslu davrandı. Yine yemin ederim ki, emrimi yerine getirmezse, muhakkak zindana atılacak ve kesinlikle zelillerden(aşağılıklardan) olacaktır"
Çoğu Midraşik öyküde olduğu gibi bu hikaye de Yahudi Kutsal Kitabı'ndaki bir cümle, bir ayet veya bir ifadenin daha iyi anlaşılması ondan dersler çıkarılması için tasarlanmıştır. Peki hangi cümle, hangi ayet veya hangi ifadeden yola çıkarak hahamlar bu hikayeyi yarattılar? Daha önce söylendiği gibi Potifar'ın karısının Yusuf'a tutkusunu arkadaşlarıyla paylaştığına dair Tevrat'tan bir referans bulamıyoruz.
Bu hikayenin Yaratılış 39:14'ün özenle hazırlanmış bir açıklaması ona dayanarak kurgulanan bir betimlemesi olduğu ortaya çıkıyor. Yaratılış 39:14'ün ne dediğine bir bakalım:
39:14: uşaklarını çağırdı. “Bakın şuna!” dedi, “Kocamın getirdiği bu İbrani bizi rezil etti. Yanıma geldi, benimle yatmak istedi. Ben de bağırdım.
39:14: uşaklarını çağırdı. “Bakın şuna!” dedi, “Kocamın getirdiği bu İbrani bizi rezil etti. Yanıma geldi, benimle yatmak istedi. Ben de bağırdım.
Tevrat | Yaratılış 39: 13-14 (Bağlam anlaşılsın diye 13. ayeti de aldım)
39:13: Kadın Yusuf'un giysisini bırakıp kaçtığını görünce, 14 ev halkını ı çağırdı. “Bakın şuna!” dedi, “Kocamın getirdiği bu İbrani bizi rezil etti. Yanımıza geldi, benimle yatmak istedi. Ben de bağırdım.
Bu ayetle ilgili kafada bir soru işareti oluşuyor, ilk olarak: Potifar'ın karısı kime konuşuyor? Çünkü hikayede daha önce olayın yaşandığı günün özel bir gün olduğu ve evde ''Potifar'ın karısı ve Yusuf hariç kimsenin kalmadığı'' yazıyor. (Yaratılış 39:11)
39:11: Bir gün Yusuf olağan işlerini yapmak üzere eve gitti. İçeride ev halkından hiç kimse yoktu.
Evde kimse yoksa Potifar'ın karısı kime bağırıyor olabilir ve başka bir sorun daha var: Neden Potifar'ın karısı ''yanımıza geldi'' ve ''bizi rezil etti'' diyor? (Orjinal İbranice metinde bu ifadeler çoğuldur Türkçe metine bakmayın.) (39:14) Tevrat'ta Majestic ya da Royal ''biz'' ifadesi çok nadir kullanılır. (Biliyorsunuz Kuran'da da Allah kendisi için biz der buna majestic ''biz '' denir) Yani Potifar'ın karısının şunu demesi gerekmiyor muydu? : ''yanıma geldi beni rezil etti'' ama o bunu demiyor.
İşte bu karışıklıktan dolayı eski Tevrat yorumcuları, Tevrat'ın ''biz'' derken Potifar'ın karısı ve arkadaşlarını kastettiğini söylemiştir ve buna göre Potifar'ın karısı Yusuf'u ayartmayı denedikten sonra Yusuf ondan kaçmıştır. Potifar'ın karısı daha sonra arkadaşlarının evine gelmesini bekledi.
(O gün muhtemelen festival günüydü ondan evde kimse yoktu. Potifar'ın karısı Yahudi geleneğine göre hastayım diyerek onlarla gitmedi amacı Yusuf'u tek yakalayıp ayartmaktı , Yusuf da ona verilen işlerle ilgileniyordu ve pagan festivaline o da gitmek istemedi.)
Arkadaşlarını toplayıp Yusuf'la yaşadıkları durumu onlara anlattı ve ''kocasının kendisine inanmayacağını'' söyledi. Bu yüzden Potifar'ın karısı arkadaşlarına Yusuf'un onları da taciz ettiğini söylemesini bu şekilde Yusuf'un suçlu olacağına inanılacağını söyledi.İşte Yahudi geleneğine göre bu yüzden Potifar'ın karısı ''beni'' yerine ''bizi'' demektedir. Bizi derken arkadaşlarını da kastediyor.
Midraş Tanhuma gibi yazınlarda görülen bu motif nispeten geç döneme aittir (6 ila 8. yüzyıl arası belki de daha geç) ama bu motifin köklerinin izlerini daha geriye sürebiliyoruz. Hem de çok çok geriye. 1. Yüzyıl Yahudi düşünürü İskenderiyeli Philo Tevrat'taki Yusuf ile Potifar'ın karısının hikayesini şöyle aktarıyor:
''(Potifar'ın karısı kocasına): ''Bu bize köle olsun hizmetçi olsun diye getirdiğin İbrani çocuk sadece seni küçük düşürmekle kalmadı (sen onu günlük olarak ve sorgusuz sualsiz ev halkınla yalnız bıraktığında ) aynı zamanda şimdi benim bedenime saygısızlık etti ve sadece arasında yaşadığı kadın köle arkadaşlarından tatmin olamayınca, ellerini bana da uzatmaya yeltendi. ''
Philo'nun bu açıklaması Yaratılış 39:14'teki çoğul ''biz'' ifadesine yönelik eski ve geleneksel açıklamayı içeriyor. Philo'ya göre orjinal İbranice metinde Yaratılış 39:14'te ''İşte! Bu İbrani adam bize geldi ve bizi rezil etti'' ifadesi ,Yusuf'un köle kadın arkadaşlarına da aynı şeyi yaptığı için kullanılmıştır. Yani Yusuf Potifar'ın karısına göre sadece ona değil ,ev halkından başka kimselere de aynı saygısızlığı yapmıştır.
İşte Philo'da erken dönemde yer alan bu ev halkı motifi geliştirilerek ilerleyen Midraşik yorumlarda ''Potifar'ın karısının arkadaşlarını toplayıp meyve soyma '' hikayesine dönüştü.
Yani 1. Yüzyıl'da yaşayan Philo çoğul ''biz'' ifadesi için bir fikir ortaya attı veya zamanındaki bir görüşü dillendirdi, popüler olan bu görüş yeni motifler eklenerek ''ellerini kesen kadınlar'' hikayesine dönüştü. Hikayenin gelişim süreci aşağı yukarı şöyle olmuş olmalı:
Önce Philo'nun aktarımında yer alan Yusuf'un kadın köle arkadaşları, Potifar'ın karısının arkadaşları oldu ,sonra Potifar'ın karısının iftirasını bu kadınlar paylaştı(Bu kadınlara da Yusuf taciz etmiş gibi iftira atmaları söylendi.) . Gerçekte ise Potifar'ın karısı suçlu olduğu için bu kadınlar da suçlu olmalıydı bu yüzden hikayenin ana figürü olarak onlar da olaya dahil oldu ve hem Kuran'da hem Midraşlar'da yer alan bu ''el kesme'' hikayesi ortaya çıktı.
Arkadaşlarını toplayıp Yusuf'la yaşadıkları durumu onlara anlattı ve ''kocasının kendisine inanmayacağını'' söyledi. Bu yüzden Potifar'ın karısı arkadaşlarına Yusuf'un onları da taciz ettiğini söylemesini bu şekilde Yusuf'un suçlu olacağına inanılacağını söyledi.İşte Yahudi geleneğine göre bu yüzden Potifar'ın karısı ''beni'' yerine ''bizi'' demektedir. Bizi derken arkadaşlarını da kastediyor.
Midraş Tanhuma gibi yazınlarda görülen bu motif nispeten geç döneme aittir (6 ila 8. yüzyıl arası belki de daha geç) ama bu motifin köklerinin izlerini daha geriye sürebiliyoruz. Hem de çok çok geriye. 1. Yüzyıl Yahudi düşünürü İskenderiyeli Philo Tevrat'taki Yusuf ile Potifar'ın karısının hikayesini şöyle aktarıyor:
''(Potifar'ın karısı kocasına): ''Bu bize köle olsun hizmetçi olsun diye getirdiğin İbrani çocuk sadece seni küçük düşürmekle kalmadı (sen onu günlük olarak ve sorgusuz sualsiz ev halkınla yalnız bıraktığında ) aynı zamanda şimdi benim bedenime saygısızlık etti ve sadece arasında yaşadığı kadın köle arkadaşlarından tatmin olamayınca, ellerini bana da uzatmaya yeltendi. ''
Philo'nun bu açıklaması Yaratılış 39:14'teki çoğul ''biz'' ifadesine yönelik eski ve geleneksel açıklamayı içeriyor. Philo'ya göre orjinal İbranice metinde Yaratılış 39:14'te ''İşte! Bu İbrani adam bize geldi ve bizi rezil etti'' ifadesi ,Yusuf'un köle kadın arkadaşlarına da aynı şeyi yaptığı için kullanılmıştır. Yani Yusuf Potifar'ın karısına göre sadece ona değil ,ev halkından başka kimselere de aynı saygısızlığı yapmıştır.
İşte Philo'da erken dönemde yer alan bu ev halkı motifi geliştirilerek ilerleyen Midraşik yorumlarda ''Potifar'ın karısının arkadaşlarını toplayıp meyve soyma '' hikayesine dönüştü.
Yani 1. Yüzyıl'da yaşayan Philo çoğul ''biz'' ifadesi için bir fikir ortaya attı veya zamanındaki bir görüşü dillendirdi, popüler olan bu görüş yeni motifler eklenerek ''ellerini kesen kadınlar'' hikayesine dönüştü. Hikayenin gelişim süreci aşağı yukarı şöyle olmuş olmalı:
Önce Philo'nun aktarımında yer alan Yusuf'un kadın köle arkadaşları, Potifar'ın karısının arkadaşları oldu ,sonra Potifar'ın karısının iftirasını bu kadınlar paylaştı(Bu kadınlara da Yusuf taciz etmiş gibi iftira atmaları söylendi.) . Gerçekte ise Potifar'ın karısı suçlu olduğu için bu kadınlar da suçlu olmalıydı bu yüzden hikayenin ana figürü olarak onlar da olaya dahil oldu ve hem Kuran'da hem Midraşlar'da yer alan bu ''el kesme'' hikayesi ortaya çıktı.
Kaynak: http://www.jameskugel.com/151
Orjinal İbranice'de Yaratılış 39:14'te çoğul ifadeyi görmek için(İngilizce): http://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/8234#v=14
Çevirmen: Higher Critism
